احترام و نیكی به والدین در قرآن

در آیات به انسان ها سفارش شده است كه نسبت به پدر و مادر احترام و احسان كنند

در مورد احترام به پدر و مادر در آیات و روایات خیلی سفارش شده است ما در این جا فقط به بعضی نكات كه نشان دهنده اهمیت احسان به پدر و مادر است اشاره می كنیم:

1. نیكی به پدر و مادر در كنار توحید:
<<لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً>>،[1] <<وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً>>،[2] <<أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً>>،[3] <<وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً>>،[4] <<یا بُنَیَّ لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ>>.[5]

از این آیات معلوم می شود كه عقوق والدین بعد از شرك به خدا در شمار بزرگترین گناهان و یا خود این از بزرگترین آنها است و از آن طرف هم معلوم می شود كه واجب ترین واجب ها احسان به پدر و مادر است.[6]

2. احترام انبیاء نسبت به پدر و مادرشان:
از بعضی آیات این درس مهم را از انبیاء می آموزیم خداوند در مورد یحیی ـ علیه السلام ـ می فرماید:<<وَ بَرًّا بِوالِدَیْهِ>>[7]و در مورد عیسی می فرماید:<<وَ بَرًّا بِوالِدَتِی وَ لَمْ یَجْعَلْنِی جَبَّاراً شَقِیًّا>>[8]<<خداوند مرا نسبت به مادرم نیكوكار قرار داده است و جبار و شقی قرار نداده است.
در سال های آغاز بعثت پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود. روزی آن حضرت: فرشی پهن فرموده بود و روی آن نشسته بود كه در این موقع شوهر حلیمه به حضور آن حضرت آمد، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به یاد مهربانی های او، برخاست و او را احترام زیادی كرد و گوشه ای از فرش خود را گسترد و پدر رضاعی خود را روی آن نشاند طولی نكشید كه مادرش حلیمه وارد شد، حضرت گوشه دیگر فرش را برای او پهن كرد و او را روی آن نشانید و محبت فراوانی به مادر رضاعی خود كرد.[9]

3. سفارش به همه مردم نسبت به تمام پدران و مادران:
در آیات به انسان ها سفارش شده است كه نسبت به پدر و مادر احترام و احسان كنند و نگفته است كه ای مسلمان ها به پدر و مادر خود احترام كنید <<وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً>>.[10]
و از طرف مادران و پدران هم احترام آنها اختصاصی به پدران و مادران مسلمان ندارد بلكه هر كس كه پدر و مادر است باید مورد احترام فرزندان قرار گیرد چون در آیات سخن از <<والدین>> است بدون هیچ قیدی به ایمان و اسلام.

<<وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِی ما لَیْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفاً>>.[11]در این آیه با آن كه پدر و مادر كافر هستند و فرزند را دعوت به كفر می كنند خداوند فقط در این مورد اجازه عدم اطاعت داده است امّا با این حال می فرماید: ولو این كه آنها كافرند ولی با آنها در دنیا به طور شایسته ای رفتار كن.

4. سفارش به فرزندان شده نه والدین:
در قرآن آیات زیادی تأكید بر رعایت حقوق پدر و مادر آمده است امّا به والدین نسبت به فرزندان سفارش كمتر می شود مگر در مورد نهی از كشتن فرزندان كه یك عادت شوم و زشت در عصر جاهلیت بود. این هم به خاطر آن است كه پدر و مادر به حكم عواطف نیرومندشان كمتر ممكن است فرزندان خود را فراموش كنند در حالی كه زیاد اتفاق می افتد كه فرزندان پدر و مادر خود را مخصوصاً در دوران پیری فراموش كنند.[12]

خداوند در سوره اسراء می فرماید: نسبت به پدر و مادر نیكی و احترام و خضوع داشته باشید

5. شكر والدین هم ردیف شكر خدا:
<<أَنِ اشْكُرْ لِی وَ لِوالِدَیْكَ>>[13](به او توصیه كردم) كه برای من و پدر و مادرش شكر به جا آور>> همان طور كه ملاحظه می شود در این آیه خداوند و شكر والدین در یك ردیف قرار گرفته اند، لذا امام رضا ـ علیه السلام ـ می فرماید: خدا امر فرموده به شكرگذاری از خودش و برای والدین، پس اگر كسی والدین را شكر نكند خدا را هم نمی كند.[14]

6: تواضع و فروتنی نسبت به آنها آشكار باشد:
در آیه<<وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ>>[15]در رابطه با تواضع و فروتنی نسبت به پدر و مادر است. جناح به معنای پر و بال گستران است كه كنایه از مبالعه در تواضع و خضوع زیانی و عملی است مثل جوجه ای كه بال و پر خود را باز می كند تا مهر و محبت مادر را تحریك كند و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد از این كه در این آیه جناح مقید به <<ذُل>> شده استفاده می شود كه انسان باید در معاشرت و گفتگو با پدر و مادرش طوری رفتار كند كه پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس كنند و بفهمند كه او را در برابر آنها خوار می كند و نسبت به ایشان محبت و مهر دارد.[16]

یكی از آثار مهم احترام و نیكی كردن به پدر و مادر:
الف) غفران الهی:خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه دستور می دهد كه نسبت به پدر و مادر نیكی و احترام و خضوع داشته باشید بعد از آن می فرماید:<<ربكم اعلم بما فی نفوسكم ان تكونوا صالحین فانه كان للاوابین غفورا.>>[177]

<<خدا به آنچه در دلهای شما است از خود شما آگاهتر است اگر همانا در دل اندیشه صلاح دارید خدا هركه را با نیت پاك به درگاه او تضرع و توبه كند البته خواهد بخشید.>>

و یكی از آثار بی حرمتی به پدر و مادر گرفتار شدن به عذاب الهی است:

<<والذی قال لوالدیه افٍ لكما اتعد اننی ان اخرج و قد خلت القرون من قبلی و هما یستغیثان الله ویلك ءامن ان وعدالله حق فیقول ما هذا الا ساطیر الاولین.>>[18]

این آیه در مورد فرزند بی ایمان و حق نشناسی است كه مورد عاق والدین واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و می گوید: <<آیا به من وعده می دهید كه من در روز قیامت مبعوث می شوم در حالی كه قبل از من هم اقوامی بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند.>> این پدر و مادر مؤمن در مقابل این فرزند تسلیم نمی شوند آنها فریاد می زنند و خدا را به یاری می طلبند كه وای بر تو ای فرزند ایمان بیاور كه وعده خدا حق است اما او همچنان لجاجت می كند و در مقابل پدر و مادر می گوید اینها چیزی جز افسانه های پیشین نیست.

از این آیه معلوم می شود این فرزند كاملا به پدر و مادر بی احترامی كرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلكه حتی آنها را مسخره هم كرده است سرانجام كار چنین افرادی را در آیه بعد روشن می كند و می فرماید:اولئك الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم كانو خاسرین.[19]

آنها كسانی هستند كه عذاب الهی در باره آنها حتمی است و همراه با اقوام كافر از جن و انس كه قبلا از آنها بوده گرفتار مجازات دردناك می شوند و اهل دوزخ اند.[20]

================================
پيوست
[1] . سوره بقره، آیه 83.
[2] . سوره نساء، آیه 36.
[3] . سوره انعام، آیه 151.
[4] . سوره اسراء، آیه 23.
[5] . سوره نعمان، آیه 14،13.
[6] . محمّد حسین طباطبایی، المیزان، مترجم سید محمّد باقر موسوی همدانی، (قم، انتشارات اسلامی) ج 7، ص 515.
[7] . سوره مریم، آیه 14.
[8] . سوره مریم، آیه 32.
[9] . محمّد مهدی اشتهاردی، داستان دوستان، (قم، مركز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1369) ج 3، ص 47.
[10] . سوره عنكبوت، آیه 8.
[11] . سوره نعمان، آیه 15.
[12] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، (تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، 1374)، ج 17، ص 41.
[13] . سوره لقمان، آیه 14.
[14] . محمّدی ری شهری، میزان الحكمه، (ناشر مكتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1363) ج 10، 709.
[15] . سوره اسراء، آیه 24.
[16] . محمّد حسین، طباطبائی، تفسیر المیزان، مترجم سید محمّد باقر موسوی همدانی (قم، انتشارات اسلامی) ج 13، ص 109.
[17] . اسراء 25
[18] . احقاف 17.
[19] . احقاف 18.
[20] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه (تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ دهم 1371)، ج21، ص337.